Blijdorp-Bergpolder

Ontwikkelingsschets

Blijdorp-Bergpolder ligt direct ten noorden van de binnenstad, tussen het Centraal Station in het zuiden en het noordelijk deel van de Ruit in het noorden. Het gebied vormt vanaf het Kleinpolderplein de entree tot de stad. Blijdorp-Bergpolder is vooral een grootstedelijke woonwijk, gebouwd voor arbeiders en middenstand en ruim voorzien van recreatieve en groenvoorzieningen.

Het gebied is grotendeels tot stand gekomen op basis van het ‘Uitbreidingsplan voor het Noord- en Noordwestelijk Stadsdeel’, dat ir. W.G. Witteveen (de toenmalige Rotterdamse stadsarchitect) in samenwerking met architect W. Kromhout Czn. heeft ontworpen en dat in 1931 werd vastgesteld. Beiden hadden voor dit gebied al eerder een plan getekend, maar zij kregen de opdracht om de esthetiek en monumentaliteit van Kromhouts plan te combineren met de heldere infrastructuur van dat van Witteveen.

Bij de uitgifte van de grond vanaf 1932 werden – om tot de gewenste stedenbouwkundige harmonie te komen – stringente voorwaarden gesteld aan bestemming, bebouwingsprofiel (aantal verdiepingen en afdekking plat of kap), aantal toegestane woningen en woningbreedte. De noordelijke en noordoostelijke delen werden in 1935 voltooid en het zuidelijke deel in 1939. De later gerealiseerde bebouwing heeft door de Tweede Wereldoorlog een soberder karakter gekregen. Op de kruising van de hoofdverbindingswegen Stadhoudersweg en Statenweg, midden in de wijk, is als voorbeeldproject het Centraal Plan gerealiseerd dat de toon moest zetten voor de verdere invulling door particuliere bouwers. Dit plan bestaat uit vier bouwblokken van twee tot vijf bouwlagen.

De hoofdopzet van de wijk als geheel bestaat uit een helder en logisch patroon van hoofdverkeerswegen, met daartussen gevarieerde patronen van secundaire straten en pleinen. Door het gebied lopen twee hoofdassen, de Statenweg en de Schiekade-Schieweg, met dwars daarop de Stadhoudersweg. Deze hoofdverkeerswegen hebben een breed profiel, dat in samenhang met de bebouwing is ontworpen. De daarachter gelegen woonstraten zijn relatief smal. Groenstroken en laanbeplanting (al of niet gecombineerd met de hoofdassen), de Statensingel, de voortuinen grenzend aan de groene gebieden, het Vroesenpark en Diergaarde Blijdorp voegen aan de wijk een ruime hoeveelheid groen en recreatiemogelijkheden toe. Net als de pleinaanleg heeft de bijzondere bebouwing van oorsprong altijd een accentuerende betekenis in de ruimtelijke compositie van de wijk.

De bebouwing bestaat grotendeels uit gesloten bouwblokken van drie, vier of vijf lagen met etagewoningen, die vaak in symmetrische ensembles rond de verkeersstructuur zijn gegroepeerd, met de hogere bebouwing langs de hoofdwegen. Bouwblokken of -stroken, en soms zelfs meerdere blokken, zijn steeds door één architect ontworpen, waardoor een sterke homogeniteit is ontstaan. De gevelwand, het blok en soms ook de symmetrische compositie vormen de architectonische eenheid, niet de individuele woning. Stedenbouw en architectuur vormen dus één geheel. Het gaat in principe om lange, plat afgedekte blokken met vaak terugspringende bovenverdiepingen, doorlopende balkons, langgerekte horizontale vensterstroken en een doorlopende daklijst. Het sterk horizontale karakter wordt in evenwicht gehouden door de verticale accenten van ingangspartijen en portieken. De compositie van het blok als geheel gaat uit van de klassieke gevelopbouw: pint – gevel – bekroning. Het pint bestaat dan uit winkels, toegangen en portieken, de gevel uit gestapelde woningen en de bekroning uit een terugliggende bovenverdieping, een lint van identieke ramen, loggia’s, dakkapellen of een uitkragende dakrand. Langs de singels en enkele middenstandsblokken met een meer intiem karakter was een met pannen gedekte kap voorgeschreven; elders was een plat dak verplicht gesteld. Op enkele plekken is afwijkende bebouwing gerealiseerd, vaak door architecten van naam. Voorbeelden zijn het halfopen blok van J.H. van den Broek aan het Vroesenpark en de Bergpolderflat van W. van Tijen.

Karakteristiek voor het hele gebied is de zorgvuldige detaillering. Allereerst valt het bijzondere metselwerk op: door de terugliggende voeg wordt de horizontaliteit geaccentueerd en worden vorm en kleur (rood, gelig of grijs) van de steen extra sprekend. Een belangrijke rol in het straatbeeld spelen de dakranden door hun expressiviteit en fijne detaillering. Hetzelfde geldt voor zowel de houten als de stalen kozijnen.

Nadere typering te beschermen waarden

• Het cultuurhistorisch belang van Blijdorp=Bergpolder, voortgekomen als deelplan uit een op grond van onderzoek verkregen totale visie op de stad en regio.

• De nadruk daarbij op een adequate hoofdverkeersstructuur (weg en water) als richtinggevend voor het plan.

• Het streven naar een harmonieuze, grootstedelijke woonwijk met optimale recreatie- en groenvoorzieningen en een verbetering van de woningtypologie voor de arbeiders en middenstand.

• Het door de samenwerking van Kromhout en Witteveen even functioneel als esthetisch stedenbouwkundig plan, kenmerkend voor de ontwikkeling van de stedenbouw van de jaren twintig en dertig.

• De oorspronkelijke stedenbouwkundige opzet, de heldere structuur en ruimtelijke opbouw ervan, geconstrueerd op een logisch patroon van hoofdverkeerswegen en bestaande uit een symmetrische en geometrische ordening van architectonische eenheden, overwegend in de vorm van monumentale ensembles van gesloten bouwblokken en stroken met een stedelijke schaal en vormgeving.

• De groenstroken en laanbeplanting van de hoofdwegen en parkvoorzieningen in de vorm van groene assen in een regelmatige spreiding over de wijk, met als hoogtepunt de Statensingel, die mede door de aanwezigheid van voor- en achtertuinen het karakter van een tuinstad heeft.

• De verbinding van de groenstructuur met het Rotterdamse singelcircuit (Statensingel-Spoorsingel, Diergaarde-Van Aerssenlaan-Heemraadsingel) en de groene begrenzing van de noord- en westzijde (Diergaarde-Vroesenpark-Noorderkanaal met volkstuinen).

• Architectuurhistorisch belang van een harmonieuze melange van traditionele en zakelijke architectuur, naar ontwerp van een diverse architectengroep (W. van Tijen, J.H. van den Broek, M.J. Granpré Molière, J.H. de Roos, W.F. Overeijnder en W.Th.H. ten Bosch).

• De karakteristieke eenheid op stedenbouwkundig en architectonisch niveau, door het principe (bij zowel gronduitgifte als welstandstoetsing) van architectonische eenheden.

• De grote mate van rijkdom en variatie in de vormgeving van vele uiteenlopende architectonische details, ondanks het ingetogen en soms zelfs sobere karakter van de architectuur.

• De bijzonder reeks architectuurhistorische, stedenbouwkundige en landschappelijke objecten of ensembles van (inter)nationale betekenis, waaronder het Vroesenblok (J.H. van den Broek), Diergaarde Blijdorp (S. van Ravensteyn), de Bergpolderflat (W. van Tijen e.a.), het Sportfondsenbad (J.H. de Roos en W.F. Overeijnder), de woningbouw van M.J. Granpré Molière en het woonhuis Gestel (J.A. Brinkman en J.H. van den Broek); oostelijk vormt het spoorwegviaduct van de Hofpleinlijn als markant infrastructureel monument de grens.

• De stedenbouwkundige ‘incidenten’ als illustratie van de zoektocht naar nieuwe stedenbouwkundige typologieën: gesloten bouwblok versus strokenbouw, hoogbouw versus laagbouw.

• Het harmonieuze stedenbouwkundige, architectonische en lommerrijke karakter als beeldbepalende waarde voor de noordwestelijke entree tot de stad.