Heemraadssingel-Mathenesserlaan

Ontwikkelingsschets

Het beschermde stadsgezicht Heemraadssingel-Mathenesserlaan vormt één van de belangrijkste stedenbouwkundige structuren van grotendeels rond 1900 planmatig uitgevoerde westelijke stadsuitbreidingen, gebaseerd op plannen van drie opeenvolgende directeuren Gemeentewerken: G.J. de Jongh (1892), A.C. Burgdorffer en W.G. Witteveen (1926). De stadsuitleg is vrijwel geheel planmatig opgezet; de Hemraadssingel en Mathenesserlaan vallen op vanwege hun bijzondere en fraaie ruimtelijke opzet, groenaanleg en hoogwaardige bebouwing, die nog overwegend gaaf aanwezig en herkenbaar zijn.

In 1880 kwam De Jongh met een plan voor stadsuitbreiding in de Coolpolder, dat kleiner van opzet en meer op de bestaande situatie was gebaseerd dan het niet uitgevoerde plan van Rose, uit 1858. Het plan moest een oplossing bieden voor de stedelijke ruimtenood als ook voor de hygiënische wantoestand in de Coolpolder. In 1887 volgde een gewijzigd plan voor de Coolpolder, waarbij de stedenbouwkundige uitleg minder monumentaal en meer dan in de oorspronkelijke opzet contextueel en pragmatisch ten opzichte van de bestaande situatie werd benaderd. De latere Heemraadssingel en Mathenesserlaan zijn in deze opzet al als voornaamste stedenbouwkundige assen opgenomen. Na wijzigingen in 1889 en 1891 werd het plan in 1892 door de gemeenteraad goedgekeurd.

Volgens De Jongh moesten brede en mondain ingerichte profielen van boulevard, singel en plein garant staan voor een aanlokkelijk woonklimaat voor welgestelde stedelingen. De singels vormden een belangrijk structurerend element, hadden een functie in de waterhuishouding en sloten direct aan op de singels van het Waterproject van Rose. Het, deels landschappelijk en deels geometrische, beplantingsplan van de Heemraadssingel is van de hand van D.G. Vervooren, die in 1880 als hoofd van de afdeling Plantsoenen was aangesteld. De laatste versie van het plan van De Jongh werd in 1903 opgenomen in het Algemeen Uitbreidingsplan, op het moment dat de Heemraadssingel en Mathenesserlaan ten dele waren ontwikkeld. Op een plattegrond uit 1913 blijkt dat de Mathenesserlaan in noordwestelijke richting is doorgezet, het Heemraadsplein is aangelegd (dat niet in het plan van De Jongh voorkwam), de Heemraadssingel in noordelijke richting is voortgezet (en verbreed tot plantsoen) en de bebouwing in het zuiden is gevorderd tot aan de Rochussenstraat.

In 1910 werd De Jongh opgevolgd door Burgdorffer, die tot 1922 directeur bleef en in 1913 een herzien deelplan indiende voor de uitbreiding aan weerszijden van de Beukelsdijk. In 1922 volgde H.G. de Roode Burgdorffer op en hij creëerde de stedenbouwkundige context voor een grootstedelijk complex rondom het Mathenesserplein, de eerste grote opdracht van de J.H. van den Broek, die tussen 1927-29 werd voltooid. Vanaf 1924 was Witteveen directeur Gemeente en in 1926 maakt hij een stedenbouwkundig plan voor de oostzijde van de Mathenesserlaan, gebaseerd op het uit Amerika afkomstige idee van de Parkway.

Nadere typering te beschermen waarden

• De historisch-ruimtelijke waarde van de in landschappelijke stijl aangelegde, water- en groenstructuur van de Heemraadssingel met plantsoenen aan weerszijden en bochtige waterloop.

• De ensemblewaarde en individuele kwaliteiten van rijk gedetailleerde herenhuizen in verschillende bouwstijlen en -typen ontworpen aan de Mathenesserlaan en Heemraadssingel, het Heemraadsplein, de C.P. Tielestraat en Robert Fruinstraat.

• Het bochtige beloop en het elegante straatprofiel van de Mathenesserlaan, C.P. Tielestraat en Robert Fruinstraat.

• De afwisselende en veelsoortige laan- en solitaire beplanting, zoals aan Heemraadssingel en -plein, Mathenesserlaan en -plein, Breitnerstraat (oostelijke deel) en Rochussenstraat.

• De 8 tot 10 meter diepe voortuinen, voorzien van smeedijzeren of gemetselde hekwerken, of (liguster)hagen, aan grote delen van de Heemraadssingel, de Breitnerstraat, de Rochussenstraat en de Beatrijsstraat, en aan de Mathenesserlaan alleen aan het noordoostelijke deel, tussen de Gerrit Jan Mulderstraat en het Mathenesserplein.

• De monumentale, op architect Berlage stedenbouwkundige principes gebaseerde, compositie van het tussen 1927-’29 naar een nieuw zakelijk ontwerp van architect J.H. van den Broek gebouwde Mathenesserplein-Aelbrechtskade-Rauwenhoffplein met hoge verticale accenten en panoramische situering langs de Delfshavensche Schie en de daarover gelegen Mathenesserbrug.

• De ensemblewaarde en architectonische waarden van de bebouwing in nieuw zakelijke en expressionistische trant aan de Breitnerstraat, de Rochussenstraat, de Allard Piersonstraat en de complex-matige bebouwing aan het noordelijke einde van de Heemraadssingel

• De aanwezigheid van enkele belangrijke publieke monumentale gebouwen zoals het Gemeentearchief (1897), de Rooms Katholieke Kathedrale kerk en de voormalige burgemeesterswoning (1906).

• Het wigvormige plantsoen langs de Rochussenstraat en de tennisbaan op het binnenterrein van de Breitnerstraat-Rochussenstraat als goede representanten van Witteveens uitbreidingsplan voor Dijkzigt uit 1926.

• De visuele en functionele relatie met de ‘volksbuurten’ het Nieuwe Westen, Middelland, het Oude Westen en Spangen aan de overzijde van de Delfshavense Schie.

• De sterke visuele relatie met de bredere (diagonaal) aansluitende zijstraten als Burgemeester Meineszlaan, de Graaf Florisstraat en de Beukelsdijk, waar in de hoekoplossingen naar een goede formele overgang is gezocht tussen de zijstraat en de singel.

• De ruimtelijk-historische relatie met het waterbouwkundige werk Coolhaven (1922).

• De visuele en stedenbouwkundige relatie met het aangrenzende Museumpark, het voormalige ‘Land van Hoboken’.